Comissão da Função Pública

Ekipa konjunta husi KFP, KAK, IGE no Patrimoniu Estadu halo vizita surpreza ba iha portu Tibar hodi observa direta servisu operasional iha Administrasaun Portu Tibar nian kona-ba importasaun no exportasaun, meiu no sistema sira ba iha pagamentu impostu nian, no inspesaun sasán sira wainhira tama mai Timor.

Iha vizita surpreza ida ne’e ekipa konfirma kona-ba prosesu importasaun ne’ebé tama illegal hodi fó prezuiju ba estadu, no buka atu konfirma liután prosedimentu atendimentu operasionais sira ligadu ba sistema sira.

Durante observasaun ne’e rona esplikasaun husi operador portu Tibar esplika kona-ba prosesu operasionais baze ba SOP ne’ebé iha portu Tibar simu de’it mak kontainer ne’ebé tama mai ho kanál mean ami simu hodi halo inspesaun, maibé dokumentus sira ne’ebé mai ho kanál green ami la iha kompetensia atu halo inspesaun. Tanba baze ba prosedimentu ne’ebé iha sasán tama mai green ona ne’e nain ba direta selu taxa iha banku no mai kontainer sai de’it ona, atu sasán saida mak iha laran ami lahatene, ne’e kompañia mai hasai ona.

Operador balun ne’ebé servisu ba prosesu ne’e hatutan, ami konfirma mak haree mai tama lista kanál mean ne’e mak ami halo inspesaun, no iha dokumentus balun ne’ebé mai green maibé ami deskonfia iha sasán ruma bandu iha laran, ami deteta iha laran tisu alende ne’e sigaru mós iha laran ne’e mak to’o agora ami impede hela iha ne’e, hafoin ami hato’o tiha informasaun ba superior iha ona desizaun mak foin bele sai. No relata mós katak, iha tinan 2025 rejistadu 44 dokumentus ba kanál mean, wainhira broker lori dokumentus mai atu halo inspesaun autómatikamente xefe nomeia ami hodi ba fatin operasional iha Portu Tibar nian, wainhira broker no pessoal nain iha ona oin mak ekipa foin bele ba haree ninia seguel no loke.

Operador X-Ray Portu Tibar nian halo esplikasaun téknika ba ninia pontu kontentor sira ne’ebé tama mai wainhira deteta ba kanál mean mak foin bele enkamiña ba parte operasionais hodi halo inspesaun.

“Téknikamente wainhira roo tula sasán atraka ona iha portu Tibar nian, ekipa ne’ebé servisu iha jestaun risku wainhira simu ona manu-testu ba sasán sira iha kontektor laran hodi konfirma, análize, foin bele tau ba ninia kanál. Wainhira sistema deteta mak iha kanál mean mak haruka roo ne’e muda mai iha parte operasoens nian, nune’e Ha’u bele nomeia téknika sira hodi inspesiona, wainhira hetan erru ruma ka sasán ruma la kondíz ho dokumentus ne’ebé ami simu ma kami sei prende, halo auto – apreensaun, prepara karta akompañamentu ruma hodi fó ba diretora  nasionál depois enkamiña ba diresaun operasional halo prosesu kontinuasaun, no halo prosesu investigasaun,” esplika Operador X-Ray Portu Tibar Nilton M. Lopes.

Iha portu Tibar nian ba operador sira ne’ebé mak servisu ba sistema uza “ASYCYDA SYSTEM” ne’ebé normalmente uza ba sistema Aduaneira nian ba dadus tama no sai nian liu husi single window iha iha merkadoria nivel internasionál.

Nune’e Diretora Nasionál Operasional Portu Tibar esplika prosedimentu importasaun sira iha portu Tibar nian ba ekipa konjunta ninia vizita mai iha Portu Tibar atu hatene prosedimentu sira, oinsá ninia prosesu sira.

“Portu Tibar tuir padraun prosedimentu nian só rezolve problema sira ne’ebé mak mai ho kanál mean no laranja, signifika sasán sira ne’abé mak identifikadu ho kanál mean ne’e sei submete prosesu ba hodi halo inspesaun fízika iha terenu, wainhira haree mak iha problema ka infrasoens ruma ne’ebé komete husi kompania importadora sira tenke prosesa sira tuir lei kódigu aduaneiru ne’ebé mak iha. Ida ne’ebé mak mai ho kanál laranja ita sei análize imajen sira husi ekipa X-Ray, kuandu kanál ida ne’e mak iha infrasoens ruma mak ita sei muda ba kanál mean haree ba iha inspesaun fízika, maibé la iha infrasoens ruma mak sei muda ba kanál verde, kompania ba selu iha banku no ita nia parte libera no hasai sasán sira ne’e.

Sistema ASYCUDA ba de’it importasaun no exportasaun sasán iha portu Tibar, ba sistema ne’ebé uza ba sistema ne’ebé konekta ba ajensia TPAJ nian hodi halo ba sasán ne’ebé mak mai no sai, no mós liberasaun ba kontentor sira ba merkadoria sira. Ba sasán kontentores sira ne’ebé mai ho ró mai husi ajénsia Timor Port sira mak sei halo scanning ba kontentores sira hotu, depois depois muda ba sira nia server, depois muda fali mai Alfandega nia sistema iha diresaun Jestaun risku depois ita halo análize ba kontentores sira hodi bele define ida ne’ebé mak risku ou la risku tuir prosesu Alfandega nian depois haree ba prosesu kontinuasaun sira, maibé iha portu Tibar ami hala’o servisu fízika de’it,” esplika Diretora Nasionál Operasional Portu Tibar, Quiteria Antónia Sarmento, tersa-feira, (17/06/2025).

Nune’e komisáriu KFP, Agapito da Conceição hateten, ekipa konjunta (KFP, KAK, IGE, no Patrimoniu Estadu) haree besik liu sistema lalaok, funsionamentu alfandega, karantina iha portu Tibar nian, wainhira, sistema ne’e la fó benefisiu ba sistema ne’e mak ita sei haree hamutuk hodi hadia, tanba atu hatan mós ba reforma administrasaun públika nian ida mak sistema sira ne’e. Tanba Primeiru-Ministru orienta ekipa hodi halo monitorizasaun ba sistema sira ne’e hodi hadia, ba sistema di’ak ona ita la’o nafatin, maibé ida ne’e’bé ladún la’o di’ak ita sei hadia hodi benefisia hatama netik reseitas ruma mai Governu no Estadu ida ne’e.

Iha tempu hanesan komisáriu ein exersísiu KAK, Miguel Acacio Fria sekunda, vizita ne’e hanesan servisu rutina hodi kontrola servisu sira iha nivel Estadu nian, iha vizita ne’e ami haree katak, fatin ida ne’e servisu bazeia ba SOP, regra ne’ebé kontrola sira di’ak tebes, maibé iha buat balun mak presiza hadia hanesan, regra ne’ebé mak tama iha lista mean no verde, tanba regra deside ba verde ne’ebé bazeia de’it esperensia la iha mákina ruma mak dehan saida mak iha laran. Ba ida mean ne’e haree ema foun foin hatama material mai, ne’ebé KAK husu presiza hadia, presiza tan mákina scan di’ak ruma hodi apoia servisu, atu ba futuru hot-hotu kontrola, labele jestor ida mak kontrola de’it no ita haree ba administrasaun de’it.

Komisáriu ein exersísiu KAK ne’e husu, atu labele hamosu infrasaun, labele hamosu buat ruma ne’ebé deskonfia ba futuru, maibé hadia sistema ne’e ba oin. Sasán sira ne’ebé mak tama bele aselera lalais ba superior sira hodi despaisu tun mai tékniku sira hodi halo servisu, atu labele mosu prejuizu ba estadu no nasaun. No rekomenda haree ba sasán sira ne’ebé preendidu labele budu maibé buka mekanizmu atu bele hetan fali retornu ruma ba Estadu, no husu ba Patrimoniu Estadu no Ministériu Finansas atu aselera sasán sira ne’ebé mak iha hodi la’o lalais di’ak liu, tanba ninia folin sasán sei iha.

Iha vizita ne’e ekipa nota servisu Gate in ou out, no x-ray jere husi ajensia, no SOP servisu, sasán apreensaun ne’ebé rai kleur iha armajen, iha tinan 2024 no 2025 nian, hanesan (motor, produtu seluk tan) seidauk iha segimentu ruma. Hafoin ne’e iha sesaun lokraik ekipa konjunta kontinua vizita ba diresaun Jestaun Risku, no hasoru malu ho Komisáriu Autoridade Aduaneira, Joanico Pinto iha Ministériu Finansas sentral hodi diskute ba deskobrimentu sira iha terenu.

Forsa traballu ne’ebé presta servisu ba iha operasaun iha portu Tibar nian hamutuk 52, feto nain 3 no mane nain 49.